Beoordelen voor onderzoekers

Uit de URL en het digitaal informatiecertificaat van een bron/website kan je al mogelijks iets afleiden over de betrouwbaarheid.

Extensie URL Aard organisatie Voorbeeld Objectiviteit, betrouwbaarheid
.com Commercieel http://www.dokteronline.com ?
.net Netwerk http://www.cancer.net ?
.gov Overheid (VSA) https://www.nlm.nih.gov +
.gov(.be) Overheid https://www.ehealth.fgov.be +
.edu Onderwijs (USA) http://library.medicine.yale.edu +
.org Internationale non-profit https://nl.wikipedia.org/ +/-
.be / .nl / … Landcode https://www.kcgg.be ?

Het taalgebruik (bijv. correct objectief taalgebruik), de eigenaar (bijv. Universitair Ziekenhuis) en de actualiteit kan je bijkomend inzicht geven in de betrouwbaarheid. Ga in ieder geval na of je de informatie die er te vinden is, kan verifiëren in andere betrouwbare bronnen. Via de zoekmachine van Health on the Net kunnen bronnen gevonden worden die voldoen aan het HON-label voor betrouwbare en kwalitatieve gezondheidsinformatie voor patiënten en professionelen op het net.

In een case-control onderzoek gaat men uit van een groep personen met een bepaalde ziekte of te onderzoeken uitkomst (Cases) en een groep personen zonder deze eigenschappen (Controls). Men meet en vergelijkt de blootstelling aan een mogelijke risicofactor in elk van beide groepen. Het relatieve risico van blootstelling wordt in een case-control onderzoek uitgedrukt als een Odds Ratio. Case-control onderzoeken worden vooral toegepast in etiologisch onderzoek. In geval van zeldzame ziekten of ziekten die zich over een lange tijd ontwikkelen kan men met behulp van deze onderzoeksopzet zoeken naar een relatie tussen risicofactoren en het ontstaan van een ziekte. In een nested case-control onderzoek worden de Cases en de Controls uit de populatie van een cohortonderzoek gerecruteerd. Wanneer men in de loop van het onderzoek voldoende patiënten met een bepaalde ziekte (Cases) heeft geïdentificeerd zoekt men daarbij personen zonder de ziekte (Controls) uit dezelfde cohort. Aangezien sommige gegevens van Cases en Controls bekend zijn (door gegevensverzameling in het cohortonderzoek) kan hiervoor worden gecontroleerd, waardoor de kans op vertekening door bekende verstorende variabelen in deze opzet kleiner is.

In een prospectief cohortonderzoek worden personen die al dan niet blootgesteld zijn aan een risicofactor (zoals een schadelijke stof of een leefstijlfactor) gedurende lange tijd (meestal jaren) opgevolgd. De onderzochte populatie moet bij aanvang vrij zijn van de te onderzoeken uitkomst, zodat op deze wijze de incidentie van de uitkomst in de groep met blootstelling en de groep zonder blootstelling kan worden berekend.

Een cross-sectioneel onderzoek is een vorm van observationeel onderzoek waarbij op een bepaald tijdstip gegevens over risicofactoren en/of uitkomsten in een populatie worden verzameld.

Bron: Van Driel M. Verklarende woordenlijst voor evidence-based medicine. 2de herziene druk. Gent: Minerva, 2003. online beschikbaar.

In een systematische review wordt uitgaande van een (onderzoeks)vraag op systematische wijze gezocht naar originele studies die een antwoord kunnen geven op deze vraag. Hierbij worden de geraadpleegde databanken en de gebruikte analysemethoden vermeld. De gevonden resultaten en achtergrondkenmerken van de individuele studies worden op een expliciete wijze beoordeeld en geanalyseerd. De standaarden opgesteld en beschreven door The Cochrane Collaboration in het Cochrane Handbook for Systematic Reviews of Interventions worden algemeen beschouwd als de gouden standaard wat betreft het maken van een systematische review. Organisaties, zoals The BEME Collaboration, nemen bijvoorbeeld deze methodologie over (wat betreft de systematische reviews).

In een narratieve review maakt de auteur zelf een selectie van te includeren studies en ontbreekt meestal een (beschrijving van een) zoekstrategie. De wetenschappelijke waarde van een narratieve review is daarom beperkt.

Bron: Van Driel M. Verklarende woordenlijst voor evidence-based medicine. 2de herziene druk. Gent: Minerva, 2003. online beschikbaar.

Een meta-analyse is een systematische review waarbij de resultaten van een aantal vergelijkbare klinische studies worden gebundeld (gepoold) en herberekend. Hierdoor wordt het mogelijk om met een grotere betrouwbaarheid een uitspraak te doen over het effect van een interventie of behandeling. Elke meta-analyse wordt in principe voorafgegaan door een systematische review.

Bron: Van Driel M. Verklarende woordenlijst voor evidence-based medicine. 2de herziene druk. Gent: Minerva, 2003. online beschikbaar.

Er zijn verschillende gratis, internationaal erkende en gebruikte tools (d.w.z. Scales en Checklists) om de kwaliteit van klinische studies te beoordelen. De tools worden vaak per studietype opgedeeld zoals de Cochrane Risk of Bias tool voor Randomised Controlled Trials en de ROBINS-I voor non-Randomised Controlled Trials (non-RCTs) van interventies.

De Newcastle-Ottawas Scale is een schaal die ook door de Cochrane Collaboration aanbevolen wordt om case-control onderzoek, cohortonderzoek en cross-sectioneel onderzoek te beoordelen. Een PDF van deze schaal kan je hier downloaden.

De organisatie National Institute of Health (NIH) heeft in samenwerking met verschillende partners kwaliteitsboordelingschecklists voor bepaalde non-RCT studietypes ontwikkeld (bijvoorbeeld case-control, cohort en case series). Lees hier meer over deze tools, hun oorsprong en gebruik. Ook SIGN (Intercollegiate Guidelines Network) stelt zijn tools voor kwaliteitsbeoordeling gratis ter beschikking.

Naast het studietype, kan ook het type onderzoeksvraag erg bepalend en doorslaggevend zijn in de keuze van een tool bijv. QUADAS-2 voor diagnostische studies en QUIPS voor prognostische studies.

De kwaliteitsbeoordelingstool SYRCLE (SYstematic ReviewCentre for Laboratory animal Experimentation) is gebaseerd op de Cochrane Risk of Bias tool, maar specifiek aangepast aan de aspecten die voor dierproeven van toepassing en relevant zijn.

Aan de hand van de AMSTAR (Assessing the Methodological Quality of Systematic reviews) kan je systematische reviews te beoordelen.

De AGREE II-tool is een algemeen hulpmiddel voor opstellers en gebruikers van richtlijnen om de methodologische kwaliteit van klinische richtlijnen te beoordelen. De AGREE II checklist is beschikbaar in verschillende talen, waaronder het Nederlands en het Engels.

De software Review Manager (http://tech.cochrane.org/revman/download) is een softwaretool die gebruikt wordt om een Cochrane Systematische review (inclusief de meta-analyse) te maken en te updaten. Het deel Statistics kan ook afzonderlijk gebruikt worden om bijv. een Forest Plot op te stellen en een meta-analyse uit te voeren.

Op het Athena-platform is de statistische software SPSS en R beschikbaar. Neem voor statistische ondersteuning contact op met de cel Biostatistiek van de faculteit Geneeskunde en Gezondheidswetenschappen.

Binnen de faculteit Geneeskunde en Gezondheidswetenschappen van UGent is een e-learningmodule over de basis van ‘Qualitative methods’ uitgewerkt die op Ufora te raadplegen is.

Via het platform Athena kan je gebruik maken van de software NVivo. Deze twee presentaties helpen je op weg:

  • Zelfstudie door Sofie Verhaeghe, Ineke van Eechoud en Tina Vandecasteele (gebaseerd op presentatie Saskia Decuman)
  • NVivo workshop door Katrien Verleye

Vergelijkbare software zijn MaxQDA, ATLAS en Dedoose.

Wens je meer informatie of heb je nog vragen dan kan je terecht bij onze informatiedeskundige Nele Pauwels.

Heb je een vraag in het kader van je literatuuronderzoek of bij het zoeken, verwerken of publiceren van literatuur/data?
Vul dan ons formulier in met aanvullende info zodat wij een duidelijk beeld hebben van je vraag. Je kan ons ook bereiken via kcgg@ugent.be.